پاسخ پوشش گیاهی چمنزار به تیمار های آزمایشی چرا و پوشش برف در منطقه حفاظت شده سبزکوه اردل

گونه های گیاهی نقش کلیدی در شکل گیری اکوسیستم ها از طریق کنش متقابل آن ها با محیط پیرامونی دارند. تغییرات اقلیمی می تواند اثرات بالقوه ای برترکیب جوامع گیاهی و در نتیجه ساختار و عملکرد اکوسیستم داشته باشند. با این حال جوامع گیاهی به طور همزمان تحت تأثیر عوامل دیگری از قبیل چرای علفخواران بوده که می تواند منجر به اثر متفاوت تغییر شرایط اقلیمی بر پوشش گیاهی گردد. مطالعات انجام شده حاکی از تغییرات قابل توجهی در پوشش گیاهی چمنزارهای مناطق مرتفع و کوهستانی در پاسخ به اثر توأم تغییرات پوشش برف و چرای علفخواران می باشد. منطقه زاگرس مرکزی از جمله اکوسیستم های با ارزش بوم شناختی بالا در کشور است که پوشش گیاهی آن در سال های اخیر علاوه بر چرای مفرط علفخواران اهلی، تحت تاثیر تغییرات اقلیمی از قبیل تغییر در میزان پوشش برف قرار گرفته است. این در حالی است که تاکنون مطالعه ای به بررسی پاسخ پوشش گیاهی چمنزار به تأثیر توام پوشش برف و چرای علفخواران، به عنوان دو عامل اصلی اغتشاش در این گونه اکوسیستم ها، نپرداخته است. در این مطالعه، اثرهمزمان تیمارهای آزمایشی چرا (با دو سطح چرای آزاد و قرق) و پوشش برف (سه سطح پوشش برف زیاد ، پوشش برف کم و شاهد) بر پوشش گیاهی چمنزارهای منطقه زاگرس مرکزی بررسی گردید. بدین منظور سه مکان چمنزار در منطقه حفاظت شده سبزکوه واقع در ارتفاعات استان چهارمحال و بختیاری انتخاب شد. در هر یک از مکان های چمنزار، سه قرق 16 متر مربعی(2×8 متر) و در داخل هر قرق ، سه پلات یک متر مربعی با فاصله یکسان مستقر گردید. بطور مشابه، سه پلات یک متر مربعی در داخل هر یک از قطعات چرا شده 16 متر مربعی مستقر شد (در مجموع 27 پلات قرق شده و 27 پلات چرا شده) . در سال اول نمونه برداری ، پوشش گیاهی هر یک از پلات ها با استفاده از یک قاب 100 خانه ای به ابعاد یک متر مربع (1 متر × 1 متر) مطالعه شد. در سال دوم ، در زمان شروع ذوب برف یکی از تیمار های پوشش برف طور تصادفی بر روی هر یک از پلات های سه گانه مستقر شده در داخل قرق یا منطقه چرا شده اعمال گردید. سپس مراحل فنولوژیک گونه های غالب (به ترتیب 7 و 6 مرحله جداگانه برای گونه های فورب و گراس و شبه گراس) در 11 زمان نمونه برداری هفتگی از زمان ذوب برف تا شروع فصل چرا در هر یک از پلات ها ثبت شد. در پایان، زیتوده بالای سطح خاک تمامی پلات ها قطع و وزن خشک اندام های رویشی و زایشی هر یک از گونه ها در هر پلات اندازه گیری گردید. 37 گونه گیاهی علفی متعلق به 17 خانواده گیاهی در پوشش گیاهی مکان های چمنزار ثبت شد. قرق کوتاه مدت باعث افزایش معنی دار پوشش گیاهی و چرا باعث افزایش پوشش لاشبرگ و خاک لخت گردید. پوشش فرم های رویشی شبه گراس، گراس و فورب در نتیجه قرق افزایش و پوشش لگوم ها کاهش یافت. در هر صورت، گونه های گیاهی چمنزار عکس العمل متفاوتی به تیمارهای چرا نشان دادند. تیمارهای پوشش برف تاثیری در زیتوده تولیدی گیاهان نداشتند. اما، زیتوده کل و درصد زیتوده زایشی جامعه گیاهی چمنزار در نتیجه قرق کوتاه مدت به طور معنی داری افزایش یافت. همچنین تاثیر تیمارهای چرا بر روی زیتوده کل و درصد زیتوده زایشی هر یک از فرم های رویشی و حتی گونه های یک فرم رویشی خاص متفاوت بود. زیتوده گونه گیاهی غالب orbicularis carex در نتیجه قرق افزایش یافت، در حالی که قرق باعث کاهش درصد زیتوده زایشی این گونه گردید. گونه های گیاهی از لحاظ فنولوژیک واکنش متفاوتی به تیمار چرا و پوشش برف نشان دادند، به طوری که در گونه های زودگل ده تیمار های پوشش برف و در گونه های دیرگل ده تیمارهای چرا باعث تغییر در مراحل فنولوژیک گونه ها گردیدند. در هر صورت ، مراحل فنولوژیک گونه زود گل ده orbicularis carex و گونه دیرگلده repens trifolium به هر دو تیمار پوشش برف و چرا واکنش نشان داد. نتایج بدست آمده پیشنهاد می کند که در کوتاه مدت چرای علفخواران در مقایسه با تغییر پوشش برف تاثیر آشکارتری بر روی پوشش گیاهی چمنزار های مورد مطالعه دارد. از این رو چرای بهینه می تواند نقش مهمی در حفظ پوشش گیاهی چمنزار تحت شرایط کاهش پوشش برف بازی کند. نتایج این مطالعه می تواند در مدیریت مناسب چمنزارهای مناطق کوهستانی و مرتفع کشور مورد استفاده قرار گیرد.